وجه تسمیه

                 و مطلبی زبان شناسانه در مورد نام 

                                  چینگگیز* 


                           

                                          تصویر انتزاعی چینگگیزخان : 
                                    از گالری پرتره های امپراطوری چین**

چینگگیز :
دربیشتر منابع کهن مغولی( SS, L-AT,B-AT,L-MNT.H-MNT ) به صورت چینگگیس(cinggis )    
درزبان رایج درجمهوری مغولستان که درواقع گویش قوم خالخا(قالقا = Qalqa) است به صورت   
Cingis ( = چینگس ) و تنها در نوشته های بازمانده به خط چهارگوشه ( Dorbeljin usug ) که   
در روزگار قوبیلای قاآن ٫حپاگس پا ( Hpags-pa ) راهب بودایی تبتی به دستور قاآن ٫ انرا برای    نگارش زبان مغولی برساخته بودJinggis (=جینگگیس) ضبط شده است (Poppe: 48 )درباره    
ریشه واژگانی و  معنای این لقب هنوز پژوهندگان به نظرگاه  واحدی دست نیافته اند و معنای     
واقعی ان بدرستی دانسته نیست .

دورفر پیشنهاد گروهی از پژوهشگران را برای ریشه و معنای ان اورده ( D1-312 ) و خویشتن     
هیچیک را نپذیرفته است ٫  و بر ان باور است که « چینگگیز »  نام ممنوع یا تابویی است که    
مغولان شاهان را پس از مرگ بدان می نامیدند : 

( Meine Personliche meinung : Es hat im MO . eine Tabui sierung von Herscher - nam    
                                   ( en  nach deren tode  gegeben . D1/314            

از میان نظرگاههای گوناگون ( که برخی از انها سخت عامیانه و بیپایه است همانند : چینگگیز   
= جنگ انگیز ( فارسی ) دوگونه ان درخور و شایان توجه است :
۱ــ چینگگیز = چینگگیس [ = cing = استوار ٫ نیرومند ٫ راست ٫ صادق ٫ خالص + S  نشانه    
جمع در زبان مغولی ] . مولف جامع التواریخ نیز با این نظر همراه است ( ر .ک .جامع التواریخ   
٫ همین نشر .ص ۱۶۷ و ص ۴۲۱ و ص ۵۷۱ ) به گفته دورفر ( D1/314 ) دوسون مورخ نامی فر   
انسوی و مولف تاریخ مغول نیز بر این نظر بوده است .

۲ــ چینگگیز = چینگگیس ( مغولی ) = تنگیز ~ دنگیز (= Dangis ~ Tangiz )« ترکی » =دریا     
زیرا « ت » در واژگان ترکی دخیل در مغولی تبدیل به « چ » شده است . نامدارترین مدافع این  
نظر سرجرارد گلاوسون ( Sir Gerard Clauson ) آست ( Clauson :Studies ) به گفته دورفر ٫    
پلیو ( Pelliot ) و کوتویچ ( Kotwicz )و رامستد ( Ramtedt ) وعثمان توران نیز بر این باور بودند
  
اما نباید از نظر دور داشت که :
۱ــ اگر چه نمونه چندی از « ت » میانین در واژگان ترکی درامده به مغولی میشناسیم که در      
این ٫ تبدیل به « چ » شده است اما از « ت » اغازین ترکی تبدیل شده به « چ » در مغولی        
نمونه دیگری در دست نداریم ٫ یا دست کم نویسنده این یادداشت نیافته و ندیده است . 
۲ ــ واژه تنگیز ( Tengiz ) ترکی تنها با تبدیل « ز » پایانی ان به « س » و به صورت Tenggis      
(= تنگگیس ) در کهن ترین متن مغولی بازمانده یعنی ( Mongqol-un Niuca Tobca , an ) یا     
« تاریخ سری مغول » وجود دارد . 
درسر اغاز این متن درباره « بورته چینو » ( نیای اعلای چینگگیزخان در روایت تاریخ سری و
جامع التواریخ ) و همسرش « قورامال » امده است : 

                                                                                  ...Tenggis Ketulju irebe...       
                                                                          « ...از دریا گذشتند (و ) امدند...».        
                                                                         ( Haenich - MNT , Ligeti - MNT )       
    

---

*مطلب فوق را از کتاب معروف و ارزشمند « جامع التواریخ » برداشته ام این کتاب ( چاپ جدید) 
توسط اقای محمد روشن ومصطفی موسوی تصحیح وتحشیه شده است امتیاز ویرایش جدید  
نسبت به نسخه های قبلی جامع بودن و هم استفاده از یک زبان شناس اشنا به زبانهای «     
ترکی » و « مغولی » میباشد ٫ ناگفته نباید گذاشت که  مولف این کتاب که جز منابع معتبر و     
دست اول تاریخ مغول بویژه ایلخانان ایران محسوب میشود از معروف و  با نفوذترین وزرای دوره    
ایلخانی میباشد ٫ درضمن اقای رشیدالدین فضل الله همدانی یعنی مولف کتاب اصالتا یهودی  
بوده اند .  
**این تصویر را از یک سایت اینترنتی برداشته ام ٫ ولی توضیح پایین ان از یک کتابی در مورد    
مغولها که عین تصویر را در خودداشت برداشته ام .